Interpelacja: https://sejm.gov.pl/sejm8.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=BGBH5F

Odpowiedź: https://sejm.gov.pl/sejm8.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=BGXHLD

 

Interpelacja nr 33749

do ministra edukacji narodowej

w sprawie rozwoju edukacji spersonalizowanej

Zgłaszający: Kornel Morawiecki, Lech Kołakowski, Iwona Arent, Zbigniew Chmielowiec, Sylwester Chruszcz, Elżbieta Duda, Marcin Duszek, Andrzej Gawron, Jerzy Gosiewski, Zbigniew Gryglas, Grzegorz Janik, Wojciech Kossakowski, Krzysztof Maciejewski, Ewa Malik, Jerzy Małecki, Andrzej Melak, Anna Milczanowska, Aleksander Mrówczyński, Anna Elżbieta Sobecka, Krzysztof Szulowski, Ewa Szymańska, Piotr Uściński, Jan Warzecha

Data wpływu: 11-09-2019

Zmiany w systemie edukacyjnym, które rozpoczęły się w 2015 roku, pozytywnie wpłynęły na polską oświatę. Dzięki wprowadzeniu jednolitego systemu nauczania i zmianom w jego programie edukacja może być prowadzona w sposób bardziej efektywny. Zmiany te powinny być jednak w naszej ocenie początkiem wprowadzenia szerszej reformy systemu edukacyjnego, która bazowałaby na osiągnięciach wiedzy i nauki oraz doświadczeniach w Polsce i na świecie. Jednym z takich wzorców, który pokazuje, jak skutecznie można rozwijać system edukacyjny, była innowacyjna sieć szkół Salomon, klubów edukacji spersonalizowanej demokratycznej (https://m.youtube.com/user/szkolysalomon/videos), założonych przez Pawła i Marzenę Zakrzewskich i finansowana w dużej mierze przez nich z własnego, prywatnego majątku.

Sukces tych szkół pokazał, że idea edukacji, która skupia się na uczniu, stawia go w centrum procesów nauczania i uwzględnia indywidualne predyspozycje oraz ograniczenia, jakie posiada każdy z nas, może uczynić proces nauczania bardziej efektywnym. Równocześnie pozwala dać nauczycielowi tak oczekiwaną przez niego rolę przewodnika, a nie tylko przekaźnika wiedzy.

W związku z powyższym proszę o udzielnie następujących informacji:

1. Czy w ministerstwie prowadzone są prace nad rozwojem systemu edukacyjnego w Polsce, w szczególności czy uwzględniają one doświadczenia takich rozwiązań jak edukacja domowa czy spersonalizowana?

2. Czy w ministerstwie prowadzone są prace związane z rozwojem zawodu nauczyciela, w szczególności w kierunku ewolucyjnej zmiany jego roli?

3. Jaki był powód zamykania klubów edukacji spersonalizowanej i demokratycznej założonych przez Pawła i Marzenę Zakrzewskich?

 

Odpowiedź na interpelację nr 33749

w sprawie rozwoju edukacji spersonalizowanej

Odpowiadający: podsekretarz stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej Maciej Kopeć

Warszawa, 10-10-2019

Szanowna Pani Marszałek,

składam na Pani ręce odpowiedź na interpelację Posłów na Sejm RP Pana Lecha Kołakowskiego i innych w sprawie rozwoju edukacji spersonalizowanej.

Szanowne Panie Posłanki, Szanowni Panowie Posłowie,

Minister właściwy do spraw oświaty i wychowania koordynuje i realizuje politykę oświatową państwa i współdziała w tym zakresie z wojewodami oraz z innymi organami i jednostkami organizacyjnymi właściwymi w sprawach funkcjonowania systemu oświaty[1]. Tym samym Minister Edukacji Narodowej stwarza ramy prawne, definiując pojęcie obowiązku szkolnego/nauki, oferując różne możliwości jego spełniania oraz wskazując podmioty odpowiedzialne za umożliwienie realizacji obowiązku szkolnego/nauki.

Ministerstwo Edukacji Narodowej stoi na stanowisku, że rodzic ma prawo do decydowania o formie edukacji swoich dzieci. Decyzje rodziców w tym zakresie są autonomiczne i podyktowane możliwościami konkretnego dziecka, okolicznościami życiowymi bądź osobistymi preferencjami dotyczącymi określonej formy kształcenia.

Proces nauczania i wychowania jest prowadzony w szkołach zgodnie z podstawą programową, którą minister właściwy do spraw oświaty i wychowania określa w drodze rozporządzenia. Podstawa programowa to obowiązkowe zestawy celów kształcenia i treści nauczania, w tym umiejętności opisane w formie ogólnych i szczegółowych wymagań dotyczących wiedzy i umiejętności, które powinien posiadać uczeń po zakończeniu określonego etapu edukacyjnego[2].

Obowiązujące podstawy programowe[3] nakładają na przedszkola i szkoły obowiązki w zakresie indywidualizowania nauczania oraz zapewnienia uczniowi swobodnego rozwoju poprzez uwzględnienie jego wieku, potrzeb i możliwości edukacyjnych, zainteresowań oraz uzdolnień.

Wychowanie przedszkolne jest ukierunkowane na wsparcie całościowego rozwoju dziecka. Cele wychowania przedszkolnego zakładają zbudowanie w dziecku mocnego poczucia własnej wartości, odpowiedzialności oraz postawy szacunku dla siebie i innych. Zadania przedszkola m.in. polegają na:

  • wspieraniu wielokierunkowej aktywności dziecka,
  • tworzeniu warunków umożliwiających dzieciom swobodny rozwój, zabawę i odpoczynek w poczuciu bezpieczeństwa,
  • zapewnieniu prawidłowej organizacji warunków sprzyjających nabywaniu przez dzieci doświadczeń, które umożliwią im ciągłość procesów adaptacji oraz pomoc dzieciom rozwijającym się w sposób nieharmonijny, wolniejszy lub przyspieszony,
  • wspieraniu samodzielnej dziecięcej eksploracji świata, z poszanowaniem indywidualnych potrzeb i zainteresowań,
  • wzmacnianiu poczucia wartości, indywidualności oraz potrzeby tworzenia relacji osobowych i uczestnictwa w grupie,
  • tworzeniu sytuacji sprzyjających rozwojowi nawyków i zachowań prowadzących do samodzielności, dbania o zdrowie, sprawność ruchową i bezpieczeństwo,
  • przygotowywanie do rozumienia emocji, uczuć własnych i innych ludzi oraz dbanie o zdrowie psychiczne,
  • współdziałanie z rodzicami, różnymi środowiskami, organizacjami i instytucjami, uznanymi przez rodziców za źródło istotnych wartości, na rzecz tworzenia warunków umożliwiających rozwój tożsamości dziecka.

Preambuła podstawy programowej dla szkoły podstawowej wskazuje, że zadaniem szkoły jest łagodne wprowadzenie dziecka w świat wiedzy, przygotowanie do wykonywania obowiązków ucznia oraz wdrażanie do samorozwoju. Ponadto obowiązkiem szkoły jest zapewnienie bezpiecznych warunków i przyjaznej atmosfery do nauki, z uwzględnieniem indywidualnych możliwości i potrzeb edukacyjnych ucznia. Najważniejszym celem kształcenia w szkole podstawowej jest dbałość o integralny rozwój biologiczny, poznawczy, emocjonalny, społeczny i moralny ucznia.

Cele kształcenia ogólnego w szkole podstawowej obejmują m.in.:

  • wzmacnianie poczucia tożsamości indywidualnej,
  • formowanie u uczniów poczucia godności własnej osoby i szacunku dla godności innych osób,
  • rozwijanie kompetencji, takich jak: kreatywność, innowacyjność i przedsiębiorczość,
  • rozbudzanie ciekawości poznawczej uczniów oraz motywacji do nauki,
  • wyposażenie uczniów w taki zasób wiadomości oraz kształtowanie takich umiejętności, które pozwalają w sposób bardziej dojrzały i uporządkowany zrozumieć świat,
  • wspieranie ucznia w rozpoznawaniu własnych predyspozycji i określaniu drogi dalszej edukacji,
  • wszechstronny rozwój osobowy ucznia przez pogłębianie wiedzy oraz zaspokajanie i rozbudzanie jego naturalnej ciekawości poznawczej,
  • kształtowanie postawy otwartej wobec świata i innych ludzi, aktywności w życiu społecznym,
  • zachęcanie do zorganizowanego i świadomego samokształcenia opartego na umiejętności przygotowania własnego warsztatu pracy.

Priorytety kształcenia wyznaczone przez nową podstawę programową dla szkół ponadpodstawowych obejmują m.in. rozwijanie osobistych zainteresowań ucznia i integrowanie wiedzy przedmiotowej z różnych dyscyplin, zdobywanie umiejętności formułowania samodzielnych i przemyślanych sądów, uzasadniania własnych sądów w procesie dialogu we wspólnocie dociekającej, łączenie zdolności krytycznego i logicznego myślenia z umiejętnościami wyobrażeniowo-twórczymi, rozwijanie wrażliwości społecznej, moralnej i estetycznej, rozwijanie narzędzi myślowych umożliwiających obcowanie z kulturą i jej rozumienie, wyrabianie pasji poznawania świata i zachęcanie do praktycznego zastosowania zdobytych wiadomości.

W procesie kształcenia ogólnego obowiązkiem szkoły jest kształtowanie u uczniów postaw sprzyjających ich dalszemu rozwojowi indywidualnemu i społecznemu (np. odpowiedzialność, wytrwałość, poczucie własnej wartości, szacunek dla innych ludzi, ciekawość poznawcza, kreatywność, przedsiębiorczość, gotowość do uczestnictwa w kulturze, podejmowania inicjatyw).

Przepisy prawa precyzyjnie definiują pojęcie obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązku szkolnego i obowiązku nauki oraz zakres czynności, do podjęcia których zobligowani są rodzice, dyrektorzy szkół oraz organy prowadzące szkoły. Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa obowiązek szkolny dziecka rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat, oraz trwa do ukończenia szkoły podstawowej, nie dłużej jednak niż do ukończenia 18. roku życia[4]. Obowiązek szkolny spełnia się przez uczęszczanie do szkoły podstawowej publicznej lub niepublicznej. Po ukończeniu szkoły podstawowej obowiązek nauki spełnia się przez uczęszczanie do publicznej lub niepublicznej szkoły ponadpodstawowej bądź realizowanie, zgodnie z odrębnymi przepisami, przygotowania zawodowego u pracodawcy[5].

Zasadniczo, obowiązek rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązek szkolny/nauki jest realizowany w szkole/placówce. Obowiązek, o którym mowa, może też być realizowany poprzez nauczanie indywidualne przeznaczone dla dzieci z orzeczeniami, których stan zdrowia uniemożliwia lub znacznie utrudnia uczęszczanie do odpowiednio przedszkola, innej formy wychowania przedszkolnego, oddziału przedszkolnego w szkole podstawowej lub szkoły[6]. Obowiązek szkolny/nauki można też spełniać w trybie indywidualnego toku nauki[7]. Obowiązek wychowania przedszkolnego, obowiązek szkolny/nauki może być też spełniany poza przedszkolem/szkołą w formie tzw. nauczania domowego na podstawie wydanego zezwolenia[8].

Regułą demokratycznego państwa prawnego jest zasada uchylająca sytuacje i przypadki, w których istnienie jakiegoś obszaru o znaczeniu społecznym, systemowym zależy od subiektywnych decyzji organów publicznych lub innych podmiotów. Reguła ta jest wdrożona w przypadku realizacji obowiązku szkolnego/nauki poza szkołą. Zasady towarzyszące jej funkcjonowaniu są opisane w przepisach ustaw określając równe, jednolite i powszechne warunki działania dla wszystkich podmiotów, wyrażających potrzebę tej formy kształcenia.

Dziecko realizujące obowiązek szkolny/nauki poza szkołą jest przyjęte do wybranej szkoły w oparciu o powszechnie obowiązujące przepisy dotyczące przyjmowania uczniów do szkół. Tym samym, staje się uczniem szkoły, do której zostało przyjęte i jest zapisane w księdze uczniów. Na wniosek rodziców dyrektor odpowiednio publicznego lub niepublicznego przedszkola, szkoły podstawowej i szkoły ponadpodstawowej, do której dziecko zostało przyjęte, może zezwolić, w drodze decyzji, na spełnianie obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego poza przedszkolem bądź obowiązku szkolnego/nauki poza szkołą. Zezwolenie to może być wydane przed rozpoczęciem roku szkolnego lub w trakcie jego trwania, jeżeli przedszkole, szkoła podstawowa lub szkoła ponadpodstawowa, do której dziecko zostało przyjęte, znajduje się na terenie województwa, w którym zamieszkuje dziecko. Do wniosku należy dołączyć wymaganą przepisami dokumentację, tj.:

  • opinię publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej;
  • oświadczenie rodziców o zapewnieniu dziecku warunków umożliwiających realizację podstawy programowej obowiązującej na danym etapie edukacyjnym;
  • zobowiązanie rodziców do przystępowania w każdym roku szkolnym przez dziecko spełniające obowiązek szkolny/nauki poza szkołą do rocznych egzaminów klasyfikacyjnych[9].

Cofnięcie zezwolenia na realizację obowiązku szkolnego/nauki poza szkołą następuje na wniosek rodziców lub jeżeli uczeń z przyczyn nieusprawiedliwionych nie przystąpił do rocznych egzaminów klasyfikacyjnych bądź nie zdał rocznych egzaminów klasyfikacyjnych oraz w razie wydania zezwolenia z naruszeniem prawa[10].

Istotą tzw. „edukacji domowej” jest szczególna relacja zachodząca pomiędzy rodzicami a dziećmi. Szkoła w takim przypadku ma i musi mieć (zgodnie z ustawą) jedynie charakter organizujący i wspierający proces kształcenia. Zgodnie z przepisami prawa w tym zakresie uczeń realizujący obowiązek szkolny/nauki poza szkołą oraz rodzice takiego ucznia mają prawo do korzystania ze wsparcia szkoły, której dyrektor wydał zezwolenie[11].

Odnosząc się do pytania o zmianę w podejściu do roli zawodu nauczyciela informuję, że środowiska zainteresowane sprawami oświaty postulują konieczność wprowadzenia zmian w zakresie statusu zawodowego nauczycieli. Minister Edukacji Narodowej podziela opinię środowisk oświatowych, w tym związków zawodowych zrzeszających nauczycieli, że przepisy pragmatyki zawodowej nauczycieli wymagają głębszych zmian. Dlatego też podjęto decyzję o wznowieniu prac Zespołu do spraw statusu zawodowego pracowników oświaty oraz zaproponowano tematykę pierwszych spotkań, które będą dotyczyć systemu wynagradzania nauczycieli, systemu awansu zawodowego oraz oceny pracy nauczycieli. W skład Zespołu wchodzą przedstawiciele reprezentatywnych związków zawodowych zrzeszających nauczycieli, jednostek samorządu terytorialnego oraz strony rządowej (ministrów prowadzących szkoły i placówki oświatowe oraz ministra finansów, ministra rodziny, pracy i polityki społecznej, ministra spraw wewnętrznych i administracji).

W kwestii tzw. klubów edukacji spersonalizowanej i demokratycznej założonych przez Marzenę i Pawła Zakrzewskich informuję, co następuje. Począwszy od 1997 roku, czyli przyjęcia obowiązującej ustawy zasadniczej, proces zakładania i wykreślania szkół niepublicznych jest podporządkowany procedurze ewidencyjnej, wykonywanej przez autonomicznie funkcjonujące samorządy terytorialne. Ma to związek z powiązaniem w przepisach ustrojowych możliwości zakładania i prowadzenia takich szkół z katalogiem praw podstawowych obywateli i instytucji oraz przepisami zawężającymi zakres ingerencji władztwa administracyjnego w działalność szkół niepublicznych[12].

Odpowiednio ustawy zwykłe (ustawa – Prawo oświatowe[13]) nie przypisują organom władzy publicznej (administracji rządowej i samorządowej) uprawnień o charakterze rozstrzygającym o powołaniu lub likwidacji takich szkół. Proces legalizacji szkół niepublicznych dokonuje się na podstawie art. 168 ustawy – Prawo oświatowe i jest oparty o stwierdzenie kompletności dokumentacji wymaganej ustawą. Proces wykreślania z ewidencji szkoły (likwidacji) jest możliwy wyłącznie w związku z zaistnieniem wyszczególnionych ustawą przypadków w art. 169 ustawy – Prawo oświatowe. Wykreślanie jest dokonywane przez jednostkę samorządu terytorialnego w trybie decyzji, a zatem aktu władczego podlegającego zaskarżeniu i odpowiednio kontroli sądowej.

Minister Edukacji Narodowej nie ma tym samym upoważnienia ustawowego do otwierania lub zamykania jakichkolwiek szkół niepublicznych. Konsekwentnie, wobec zdecentralizowania tego zadania oraz kontroli sądowej nad tym procesem, Minister nie prowadzi postępowań wyjaśniających oraz nie gromadzi dowodów mogących potencjalnie świadczyć przeciwko poszczególnych szkołom.

Jak wynika z informacji będących w posiadaniu Ministerstwa, wątpliwości co do sposobu działania szkół „Salomon” dotyczyły zasadności i poprawności otrzymywania i rozliczania dotacji publicznej na cele edukacyjne. Podmiotem uprawnionym do ustalania szczegółowego trybu udzielania i rozliczania dotacji oraz trybu przeprowadzania kontroli prawidłowości ich pobrania i wykorzystania – jest organ stanowiący danej jednostki samorządu terytorialnego[14]. Organem właściwym do wykonywania uchwał podjętych przez ten organ (w tym rozliczania dotacji lub zakwestionowania jej rozliczenia) – jest organ wykonawczy jednostki samorządu. Czynności te organy samorządu wykonują suwerennie, zgodnie ze swoją właściwością i kompetencjami. Ustawodawca w ustawie o finansowaniu zadań oświatowych uzależnił prawo do dotacji od jednolitych i równych kryteriów[15].

Zgodnie z przekazanymi informacjami szkoły „Salomon” uzyskały wpis do ewidencji i tym samym prawo do dotacji. Prawo do działania szkoły, a tym samym prawo do dotacji, zostało następnie zakwestionowane przez właściwy podmiot (jednostka samorządu terytorialnego), który wydał stosowne decyzje. Zostały one skutecznie zaskarżone w stosownym trybie administracyjnym i sądowym, zgodnie z obowiązującymi zasadami rozstrzygania sporów pomiędzy dotującym a dotowanym. Na skutek wszczętego postępowania będzie wydane wiążące strony orzeczenie. Organy administracji rządowej nie mają upoważnienia ustawowego, aby ingerować w ten proces bez podważania porządku ustrojowego i porządku prawnego. Właściwy sąd oceni sposób i zgodność działania uczestników tego sporu z przepisami ustaw.

Z poważaniem

Maciej Kopeć

Podsekretarz Stanu

[1] Art. 43 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (Dz. U. z 2019 r., poz. 1148, z późn. zm.).

[2] Art. 4 pkt 24 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (Dz. U. z 2019 r. poz. 1148 z późn. zm.).

[3] Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej (Dz. U. poz. 356), Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 stycznia 2018 r. w sprawie kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II stopnia (Dz. U. poz. 467) oraz Rozporządzenie Ministra Edukacji narodowej z dnia 26 lipca 2018 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej (Dz. U. poz. 1679)

[4] Zgodnie z art. 35 cyt. ustawy – Prawo oświatowe.

[5] Art. 36 ust. 8-9 cyt. ustawy – Prawo oświatowe.

[6] Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego dzieci i indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży (Dz. U. z 2017 r., poz. 1616).

[7] § 2 ust. 1-2 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków i trybu udzielania zezwoleń na indywidualny program lub tok nauki oraz organizacji indywidualnego programu lub toku nauki (Dz. U. z 2017 r., Nr 3, poz. 1569).

[8] Art. 37 ustawy – Prawo oświatowe.

[9] Art. 37 ust. 1-2 ustawy – Prawo oświatowe.

[10] Art. 37 ust. 8 cyt. ustawy – Prawo oświatowe.

[11] Art. 37 ust. 7 cyt. ustawy – Prawo oświatowe.

[12] Art. 70 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483, z późn. zm.).

[13] Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (Dz. U. z 2019 r., poz. 1148, z późn. zm.).

[14] Art. 38 ustawy z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych (Dz. U. z 2017 r. poz. 2203, z późn. zm.).

[15] Art. 26 ustawy o finansowaniu zadań oświatowych – szkoły otrzymują na każdego ucznia dotację z budżetu jednostki samorządu terytorialnego będącej dla tych szkół organem rejestrującym, w wysokości stanowiącej iloczyn kwoty przewidzianej na takiego ucznia w części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostki samorządu terytorialnego.